Mhiimadda Gacanka Cadan muxuu yahay? Gacanka Cadan waxaa wadaaga seddex dal, jabuuti dhanka Bari, Yemen dhanka waqooyi iyo Soomaaliya dhanka koonfur. Gacanka Cadan ama Gulf of Aden dhirirkiisu waa 900km, balaciisana waa 500 km.
Gacanka Cadmeed wuxuu ku yaalaa Badwaynta Hindiya (Indian Ocean) wuxuna isku xiraa Badda Carbeed (Arabian Sea iyo Badda Cas (Red Sea). Gacanka Cadan wuxuu Soomaaliya ka maraa magaalooyin badan sida Lughaye, Saylac, Barbara, Ceergabo, Bosaaso iyo deegaan kale oo Soomaaliya ah.
Magaaloyinka uu maro gacanka Caden ama Gulf Aden ee Soomaaliya waxay ku yaalaan Gobolada Puntland iyo Soomaaliland, hadana ma jiraan ciidan badeed oo ay Soomaaliya leedahey oo jooga gacankaas, ciidanka jooga waa kuwa wadamada reer galbeedka sida Yurub,Mareykanka, Japan iyo wadamo kale.
Qorshaha ciidan badeed ee Itoobiyo ee gacanka Cadan ama Gulf of Aden. Itoobiya ma qarsan hadafka ay ka leedahey is afgaradka ay la sixiixatay Muuse Biixi waxey sheegtey labo hadaf in ay yihiin.
Itoobiya sanadihii ugu danbeeyey waxey xooga saartey siday u gaari laheyd hadafkeeda waxayna qaadey taloobiyin, kaasi oo ugu dambeeyay Is afgaradka ay la saxiixtey Muuse Biixi waa talaabdii ugu dambeysey ay ku gaari laheyd hadafkeedii.
Gacanka Cadan, Gulf Aden wuxuu isku xiraa:-
Badda Carbeed (Arbian sea) iyo Badda Cas (Red sea) waana waddad ay maraan markiibta shidaalka iyo gaaska u sida yurub iyo North America.
Shiinaha oo ah Warshadii Aduunka, qalabka lugu suubiyo ee u socdo Yurub iyo North America iyguna waxay maraan marinka gacanka Cadan.
Gacanka Cadan, Gulf Aden wuxuu muhiim yahey qowdaha ugu xooga weyn aduunka waana tan keentey in maanta ay ku sugan yihiin ciidan badeed wadamo badan ay leeyihiin Jabuuti waxaa degan ciidamo badan oo badda ah oo ah kuwo isku hayo hogaaminta aduunka.
Ergeyga Gaarka ah ee Dalka Mareykanka u qaabilsan Geeska Afrika Ambassador, Mike Hammer, ayaa digniin culus u jeediyay Ra’iisul Wasaare Abiy Axmed, isagoo ku sugan Addis Ababa, isagoo caddeeyay in madax-bannaanida iyo wadajirka dhuleed ee Soomaaliya ay yihiin “waxaan gor-gortan galaynin”. Hadalkan ayaa imaanaya iyadoo Itoobiya ay wajaheyso xaalad daciif ah oo gobolka ah, iyadoo Ergeyga Gaarka ah ee Mareykanka u qaabilsan Geeska Afrika Mike Hammer uu si cad u sheegay in aan loo dulqaadan doonin ficil kasta oo wax u dhimaya midnimada dhuleed ee Soomaaliya.
Ergaygu dhulka ayuu la gooyay taliska Addis Ababa damacii waalida ahaa ee kornayl Abiyi Ahmed reer galbeedkii ay ku laadeen damaca qar iska tuur namada ahaa ee kuu ku kacay kuna soo dhamaaday fashilka.
Dowladaha Mareykanka iyo Masar ayaa taageeray madax-banaanida iyo midnimada dhuleed ee Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, iyagoo ka soo horjeestay damaca guracan ee dowladda Itoobiya.
“Mareykanka iyo Masar waxa ay ka soo horjeedaan xadgudubka iyo damaca dhuleed ee Itoobiya,” ayaa lagu yiri qeyb ka mid ah shir jaraa’id ay si wadajir ah magaalada Qaahira ay ugu qabteen Wasiirka Arrimaha Dibadda Masar Badr Abdelatty iyo xoghaya arrimaha dibadda Mareykanka Antony J. Blinken.
Dhinaca kale Wasiirka arrimaha dibadda Masar ayaa dhawaan la kulmay Madaxwaynaha Eritrea, iyagoo ka wada hadlay Arimaha gobalka iyo sidii lo ilaalin lahaa madax-banaanida Somaalia iyo waliba sidii iskaashi looga yeelan lahaa arimaha gobalka, sido kalena waxay ka wada hadleen Arimaha Soomaaliya iyo Suudaan, iyago isla qiray sidii lo dhawri lahaa madax-banaanida Soomaaliya.
Xaalka Geeska Africa ayaa ka sii dartay Mar kale ayaa Masar waxay qaadatay talaabo adag, waxaana socda Xulafo ka dhan ah Ethiopia, iyadoo Geeska Africa ay deganaasho la,aan ah tan iyo Markii ay Ethiopia ku xadgudabtay Madax banaanida Soomaaliya.
Dawladda Federaalka Soomaaliya ayaa ka digtay in Itoobiya ay wado tallaabooyin khatar ku ah madax-bannaanida Soomaaliya, iyadoo sheegtay in haddii Itoobiya ay dhaqangeliso is afgaradkii ay la gaartay Muuse Biixi, ay Soomaaliya u aqoonsan doonto dagaal lagu soo qaadey dalkeeda. Wasiiru dowlaha arrimaha dibadda, Cali Balcad, oo la hadlay Al-Jazeera, ayaa caddeeyey in Soomaaliya diyaar u tahay inay difaacdo dalkooda, islamarkaana ay qaadi doonto tallaabooyin adag.
Cali Balcad ayaa sidoo kale tilmaamay in Soomaaliya ay haysato ciidan iyo awood ku filan oo ay ku difaaci karto madax-bannaanideeda, inkastoo uu beeniyay in ciidanka Masar ay hadda joogaan Soomaaliya. Si kastaba, wuxuu xusay in ay sugayaan in ciidanka Masar ay dhawaan yimaadaan, si ay uga qayb qaataan sugidda amniga gudaha iyo difaaca qaranka.
Soomaaliya ayaa caddeysay in Masar ay dhawaan Muqdisho keentay saanad milateri oo loogu talagalay la dagaalanka Argagixisada iyo cid kasta oo ku xadgudubta madax-bannaanida Soomaaliya. Wasiiru dowlaha ayaa sidoo kale sheegay in Masar loo ogolaaday inay ciidankooda ku difaacaan Soomaaliya gudaha dalka.
Wasiirka Arrimaha Dibadda & Iskaashiga Caalamiga ah ee Xukuumadda Federaalka Soomaaliya Danjire Axmed Macallin Fiqi ayaa isna waxa uu dul istaagay Faragelinta Itoobiya ee Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya ay ku heyso, waxa uu tilmaamay in haddii aysan ka baaqsan ay jawaab ku haboon ka qaadan doonto, Soomaaliya ayuu sheegay Wasiir Axmed Fiqi in ay weli tartiibineyso xaaladda maadaama rajo ay ka qabto in arrinta la xaliyo balse haddii lagu guuldareysto Dowladda Federaalka ay sameyn doonto tallaabooyin kala duwan sida uu hadalka u dhigay.
Dowladda Turkiye oo shaaca ka qaadday in qaab cusub lagu wajihi doono wada-hadalka Soomaaliya iyo Itoobiya, Wasiirka Arrimaha Dibadda ee Dalka Turkiye Hakam Fidan oo Wareysi siiyey Wakaaladda Wararka ee Anadolu ayaa shaaca ka qaaday in dalkiisu uu qaab cusub ku abbaari doono wada-hadalka Soomaaliya iyo Itoobiya, kaasi oo markii Seddexaad lagu ballansan yahay Ankara.
Wasiir Fidan ayaa muujiyey in uu rajo weyn ka qabo in heshiis rasmi ah ay labada dal gaaraan, kaasi oo meesha ka saaraya damaca Itoobiya. Dowladdda Federaalka ee Soomaaaliya ayaa mar sii horeysay shaaca ka qaadday in heshiiiskii Itooobiya lagashay Soomaaliland uu ahaa mid sharci darro ah oo ku xadgudbaya midnimada iyo madax-banaanida Dalka.
By. C/lahi Ruush
