Dood-wadaag looga hadleyey Nidaamka Federaalka iyo sida lagu hirgelin karo oo ay ka qeyb-galeen masuuliyiin ka tirsan dowladda Soomaaliya, ayaa lagu qabtay magaalada Muqdisho.
Dood wadaagan oo ay soo qaban qaabisay Wasaaradda Arrimaha gudaha iyo Federaalka , isla markaana ku saabsanaa Nidaamka Federaalka iyo dowladda Wanaagga, socdayna muddo labo cisho ah ayaa waxaa ka qeyb galay ardayda ka kala socotay 11 Jaamacadood oo ku yaalla Muqdisho, waxaana intii uu socday looga dooday ahmiyadda ay nidaamka Federaalka uu u leeyahay bulshadeena iyo sida lagu gaarsiin karo guud ahaan dalka.
Qaar ka mid ah ardayda ka qeyb gashay dood wadaagga ayaa waxa ay ka hadleen faa’iidada uu Nidaamka Federaala ah u leeyahay bulshada, iyagoo ku taliyay in la joogteeyo doodaha looga hadlayo Federaalka iyo dowlad wanaagga, isla markaana ay noqdaan kuwa mira dhala.
Prof Yaxye Cali Ibraahim Hormuudka Jaamacadda SIU oo ugu horeyn kulanka hadal ka jeediyay ayaa tilmaamay in tahay tallaabo lagu farxo in arday Jaamacadeed ay ka qeyb qaataan sida nidaamka Federaalka ah lagu gaarsiin karo bulshada.
“Marka debate-ka laga hadlayo, waxa ugu weyn ee laga soo qaato waxa ay tahay in lagu soo dhiso critical think skills =kiisa, calaamad weyn waxa ay u tahay demoqraadiyadda in dadku ay exercise gareyn karaan, kaalinta ay dhalinyarada ku leedahay, doorka horumarineed ee dalka, waa mid qof kasta uu qirayo, waxaana tusaale kaaga ah Soomaaliya hadda, World bank statistics ee uu sameeyay Soomaaliya waxa lagu sheegay 70% dadka Soomaaliyeed in da’dooda ay ka yar tahay 30 sano, taasi oo ay macnaheedu yahay in dadka Soomaaliyeed ay u badan yihiin dhallinyaro, marka dadkii uu wadankan sugayay waaba idinkaba” ayuu yiri Prof Yaxye.
Agaasimaha guud ee Wasaaradda Arrimaha Gudaha ee dhanka Federaalka Cabdullaahi Yuusuf Maxamed ayaa sheegay in mudadii labada cisho ee ay socotay doodda nidaamka Federaalka uu ahaa mid guul ku soo gabo gaboobay, isagoo xusay in tallooyinka ardayda la qaadan doono.
“Mudane Wasiir iyo mudane Xildhibaan waxaan idin sheegayaa in labadii bari ee aan dhalinyarada la qaatay, ay meeshaan ay iiga muuqatay mustaqbalkii Soomaaliya in Jaamacaduhu uu ku jirto, dhalinyaro diyaarsan oo dhan waliba ka diyaarsan, dhalinyaro horseed leh inay yihiin, dadkii aan ku tashan lahayn ee Mustaqbalka dalka inay yihiin, hadalaooda markii aan dhageystay iyo sida ay isula macaamilayaan runtii waxaa iiga muuqata in Soomaalinimo ay meeshaan ka soo socoto, wadankana in uu future leeyahay” ayuu yiri Agaasimaha Guud.
Xidlhibaan C/kaafi Macalin Xasan oo isna ka hadlayay nidaamka federaalka ah ayaa hoosta ka xariiqay in federaalka uu yahay in awoodda dowladda dhexe ay baahsanto, isla markaana looga gol’leeyahay sidii bulshada u heli lahayd adeegyo kasta oo ay u baahanyihiin inay ka helaan degmada ay ku nool yihiin.
“Federalism, waa system awooddii dhexe ee markii hore ee bur burkan iyo waxa aan soo marnay, qofba wax buu eedeynayaa, awooddii central-ka ahayd ee kaligeed lahayd, waxaa la yiri Nepotism, ina adeerkey weeye, walaalkeey baa dhalay waxbaa sida ah, inay awooddo baahsanto, awoodda inoo dhexeyso, awoodda la qeybsado tuulo, degmo iyo gobol, marka sidaa darteed waaye, macnaha dhabta ahna waan gaari doonaa, Soomaalise Soomaali waa mid, dalkayagu waa mid” ayuu yiri Xildhibaanka.
Wasiiru-dowlaha Wasaaradda Arrimaha gudaha iyo Federalaka ee xukuumadda Soomaaliya Mudane C/rashiid Maxamed Xidig oo soo xiray dood wadaaga looga hadlayay nidaamka Federaalka ah ayaa sheegay in Federaalka ay Soomaaliya qaadatay uu ku saleysanyahay diinta, dhaqanka iyo jugraafi ahaan.
“Waxaan rabaa in aan idin xaqiijiyo, federaalka inaga ayaa sameysaneyna, wuxuuna ku saleysnaanayaa diinteena, dhaqankeena, deegaankeena, juqraafigeena, iyo qaab dhaqameedkeena, kaas ayuu ku saleysnaanayaa, kaas ayaana noo noqonaya, macnaha waxa waaye, federaalka macnahiisu waxa weeye, in service-ka loo dhaweeyo qof, waxaa la rabaa tuulada aad joogtid, waxa aad ka weydid in aad degmada aad ka qaadatid, oo degmadaada aad wax waliba ka hesho hadaad degmada ka weydo in aad gobolkaaga tegto, laakiin haddii aad gobolkaaga ka weyso in aadan ka doonan meel ka baxsan gobolkaaga, ayuu yiri Wasiru-dowlaha.
Gaboga gabo gabadii waxaa halkaasi shahaadooyin, bilado iyo koobab la guddoonsiiyay ardayda iyo madaxdii ka qeyb gashay, iyadoo kaalinta koowaad ay gashay Jaamacadda SIMAD, labaad waxaa gashay Jaamacadda SIU, halka kaalinta seddaad ay gashay Jaamacadda Soomaaliya, iyadoo Wasiiru dowluhu uu xusay in kan ku xiga lagu qaban doono magaalada Kismaayo ee xarunta Gobolka Jubada Hoose.
