Somaaliya laga bilaabo sanadkii 1991 ilaa 2012 dii waxaa soo maray marxalado kala duwan taasoo usuurtagelinin in loo yagleelo Heyโadihii Qaranka sidii loo rabay, taas oo sabab u tahay dagaalladii wejiyada badnaa ee lasoo maray xiliyadaas kala duwan, dhaawacna gaarsiiyey dalka iyo dadka iyo Diinta, laakiin marnaba meesha kama bixin baahida shacabku u qabaan soo celinta heyโadihii Qaranka si loo helo adeegyadii kala duwanaa, madaxda qarankana wexeey dadaal dheer ku bixisay sidii dalka loo badbaadin lahaa loogana qaban lahaa cidkasta oo ka hor imaneeyso doowladnimada Soomaaliya.
Waxaa xusid mudan xiligii ku meelgaarka ahaa in Soomaaliya ay ka muuqanin fagaaraha caalamiga ah waxaana sabab u ahaa laba arin oo kala ah: Beesha caalamka oo ka sii jeeday Soomaaliya iyo Heyโadaha qaranka oon kasoo kabsanin burburkii ku dhacay.
Related posts
Horumarka Maanta
Laga soo bilaabo 2012 kii Soomaliya wexey ka baxday xilligii ku meelgaarka ahaa waxaana u furmay albaab cusub oo u hor seeday Soomaaliya soocelinta iyo dhisidda heyโadaha Qaranka ee kala duwan in kasto ay jiraan caqabado la taaban karo haddana waxaa doowladda u hirgalay arrimaha soo socdo oo ah kuwa lagu faani karo:
- Soomaaliya oo ka baxday ku meergaarkii noqotayna doowlad dhameeystiran soona ceshatay maqaamkii ay caalamka ku lehayd.
- Soomaaliya oo ka baxday magaca doowladaha fashilmay ( Failed States) ee aan ka soo kabanin dagaallada sokeeye, waxaana ku dhawaaqay arrintaasi wakiilkii hore ee Qaramada Madoobe u qaabilsanaa arrimaha Soomaaliya Nicholas Key wuxuuna sheegay in Soomaaliya u gudubtay marxalad cusub oo leh horu socod, maamul wanaag iyo deganaansho amni.
- Yagleelida nidaamka federaalka ah sida sameeynta maamul goboleedyada kala ah; Jubaland, Koofur-galbeed, Galmudug iyo kuwa hadda gacanta lagu hayo, wexeeyna kamid tahay arimaha siyaasada doowladda ee baahinta muulka si ay dadku uga qeeybqaataan dib u dhiska heyโadaha dowladda, heer deegaan iyo heer gobolba.
- Horumarka Amniga, ciiddamada doowladda oo taageero ka helaayo ciidamada AMISOM waxey ku guuleeysteen in ay ka xoreeyaan UGUS Gobolladii far ku tiriska ahaa ee gacantood ku jiray taasina waxeey horseedday in degenaasho la helo noloshuna si caadi ah kusoo laabato, qaraxyada iyo weerarrada ay kooxaha argagaxisada la beegsadan mararka qaarkood goobaha shacabku ay ku badanyihiin kuma yeelan saameeyn hor usocodka doowladnimo waxaana xusud mudan in ay jiraan dowlado ka khatar badan Soomaliya xagga amniga sida Siirya, Yaman iyo Ciraaq.
- Dib udhiska Ciidamada Qalabka sida, waxaa ka mid ah horumarka la gaaray in doowladda federaalka ah ku guuleeysatay in dib udhis iyo dib u habeyn lagu sameeyey Ciidamada tayo iyo tiro ahaanba leyskuna dhafay ciidamadi kala joogay gobollada dalka, taas oo muu jineeyso astaamaha Qarannimada, billow fiicanna u ah in ciidamadu hantaan amniga dalka iyo xuduudihiisa
- Soo celinta xiriirka diblumaasiyadeed ee caalamka, tallaabooyinka horay loo qaaday waxaa ka mid ah in uu soo laabtay xiriirkii diblamaasi ee Soomaaliya kala dhexeeyey caalamka, iyadoo ay doowlado badan ku dhiiradeen in ay safaaradohooda dib uga furtaan Soomaaliya sidoo kale, waxaa soo muuqatay kaalinti ay Soomaaliya ku lahayd siyaasadda heer gobol iyo heer caalamiba taasina wexeey keentay in Soomaaliya ay soo ceshayo dowrki diblomaasiyadeeed ee xiriirka arimaha dibadda.
- Ansixinta sharciyo kala duwan iyo Guddiyo Qaran. Doowladda wexeey dhistay gudiyo Qaran oo kala duwan kuwaas oo kala ah; Guddiga Doorashooyinka Qaranka ee madaxa banaan, Guddiga Xuduudaha iyo Federaalka, Guddiga Dastuurka. sidoo kale waxaa la ansaxiyey sharciyo heer Qaran ah, sida sharciga Guddiga Garsoorka, Xeerka Saxaafadda , Sharciga Danbiyada Abaabulan iyo Sharciga Xuquuqda Caruurta iyo Sharciga Maalgashiga dalka.
- Abuuris fursado shaqo. Doowladdu wexeey ku guuleeysatay in ay abuurto fursado shaqo oo ay ka faaโiideeysteen boqolaal muwaadiniin ah, kuwaas oo tartan u galay in ay ku biiraaan heyโadaha Qaranka ee kala duwan, si ay u buuxiyaan kaalinta uga aaddan dhismaha dalkooda, una helaan daryeel ku filan, waana arrin aan horay u jirin mudda yar ka hor , horumarkaan waxaa sabab u ah muwaadiniintii oo arkay in heyโadiha Qaranku ay si tartiib tartiib ah u hana qaadayaan taasna wexeey abuurtay kalsoonida shacabka ay ku qabaan doowladdooda.
- Hanashada aaya ka talinta arrimaha Soomaaliya. Doowladda Soomaaliya wexeey ku guuleeysatay in ay gudato waajibaadkeeda uga aaddan dalka goโaamana ay gaarto, iyadoon u baahneeyn fara gelin shisheye, mararka qaarkood saaxiibbada beesha caalamka in ay taageeradoodu ku koobnaato waxyaabaha u baaahan farsamo, laakiin goโaannada masiiriga ah ay ka tashaneeyso Soomaalida.
- Koboca Magaalada Muqdisho, Caasimadda dalka ee Muqdisho wexeey gashay kaalinta labaa ee xagga koritaanka magaalooyinka aduunka, iyadoo kaalinta koowaad ay gashay magaalo ku taal dalka Indunisia, arrintaas waxaa xaqiijisay heyโad cilmi baaris oo laga leeyahay dalaka Mareykanka, wexeeyna sabab uga dhigtay horomarka iyo dhismaha ballaaran ee ka socdo magaalada Mogdisho iyo isbedelka fiican ee nabad gelyada ku yimid iyo soo laabashadii qurbajoogta oo maalgashiyo ku sameeyeen qaybaha kala duwan ee dhaqaalaha dalka.
- Maalgashiga doowladaha shisheeye. Waxaa sandihii u danbeeyey dalka ka biloowday maalgashi shisheeye iyadoo doowlado badan oo Soomaaliya xiriir la leh ay daneeynayan in ay maalgashi ballaaran ku sameyaan dalka, waxaana ka xusi karnaa dowladda Turkiga oo maalgashi ku sameeysay goobo kala duwan sida Dekadda, Garoonka magaalada Mugdsidho iyo weliba xarumo caafimaad iyo wax barasho iyo doowlada kale oo ku hoowlan maalgashigaas.
- Is bedelka Siyaasadda Soomaaliya. Haddii ay shalay jirtay in dadku ku kala baxayeen qori caaraddii,awood iyo gacan qaad markuu yimaado ismaan dhaaf siyaasadeed maanta waxaa jiro isbedel siyaasadeed oo dhab ah oo keenay in la doodi karo, la wadahadli karo iyadoo sharciga la ilaalinayo qofkastana u xaq u leeyahay inuu soo bandhigo aragtidiiisa iyo moowqifkiisa taasina wexeey biloow fiican u noqotay in la yagleelo Axsaab siyaasadeed oo uu ka dhexeeyo tartan siyaasadeed ku aaddan maamulka dalka.
Gunaanad
Horomarku intaas kuma koobna oo waxaa jiro waxyaabo badan oo aan halkaan lagu soo koobi Karin ย faaladooda, hasa yeeshee waxaa marag madoonta ah in doowladda Soomaaliya cagta saartay waddadii hour marka dhinac kasta. Kaasoo ah mid tartiib tartiib u socdo, waana sida ilma korayo oo u baahan daryeel, waxaana lagama maarmaan ah in masโuuliyiinta kala duwan ee dalka ay ilaaliyaan midnimada iyo wadajirka ummadda Soomaaliyeed, si loo sii kordhiyo horumarka iminka ka socda dalka, loogana baxo dhibaatooyinki iyo burburkii ka dhashay dowlad laโaanta.
W.Q. Ismacil Mukhtaar Omar โOrangeโ
